Rıfat Ilgaz

Tam adıyla Mehmet Rıfat Ilgaz 8 Mayıs 1911 tarihinde Kastamonu’nun Cide ilçesinde doğdu. Doğum tarihi kesin olmamakla beraber nüfusa bu tarihte kaydedilmiştir. Kendisi şair, roman, öykü ve oyun yazarıdır. Kastamonu Muallim Mektebi’ni bitirdikten sonra Gerede ve Akçakoca’da ilkokul öğretmenliği yaptı. 1936’da Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü’ne girdi ve 1938’de mezun oldu.

Rıfat Ilgaz, edebiyat hayatına 1926 yılında Kastamonu Nazikter gazetesinde yayınlanan “Sevgilimin Mezarında” şiiriyle başladı. Faruk Nafiz’in ilgisini çekmeyi başardı. Bir süre tarz olarak kişisel şiirler yazsa da -ki bunlar Varlık, Oluş gibi dergilerde yayınlandı- daha sonra hiçbirini kitaplarına almadı. Ona göre bu şiirler gözü kapalı yaşadığı yılların ifadesiydi.

Bir süre Nâzım Hikmet ile çalıştı. Onun Bursa Hapishanesinden gönderdiği şiirleri İbrahim Sabri mahlasıyla yayınlıyordu.

Rıfat Ilgaz, II. Dünya Savaşı döneminde öğretmenlik yaparken hayatında ve çevresinde gördükleriyle toplumcu bir anlayışa yöneldi. Çıkardığı ilk şiir kitabı “Yarenlik”te (1943) çevresindeki insan hayatını anlattı.

1944’ün ocak ayında yayımladığı “Sınıf” kitabıyla adliyeler ve hapishaneyle tanıştı. Bir süre saklanan Ilgaz, 24 Mayıs 1944’te Birinci Şubeye teslim oldu. 6 ay hapis cezasına çarptırılan yazar, hapishaneden çıktığında hem öğrenciliğini hem de öğretmenliğini kaybetmişti. Sağlığı da bozulan Ilgaz, Heybeliada Sanatoryumuna yattı. 1946 yılında öğretmenliğe kısa bir süreliğine dönse de, sonunda 1947’de temelli olarak bu şansı kaybetti. Bununla birlikte sanatoryuma yatabilme hakkını da kaybetmiş oluyordu. Bu dönemde yaşadıklarını bir çeşit anı-roman olan “Karartma Geceleri”nde, karakteri Mustafa Ural aracılığıyla anlattı.

1953 yılında “Devam” kitabı da toplatıldı ve yazar hakkında soruşturma açıldı. 1966’da Ilgaz’ın oyunlaştırdığı “Hababam Sınıfı” romanı Ulvi Uraz Tiyatro Topluluğu tarafından sahnelendi. Aynı oyun 1969 yılında İstanbul Tiyatrosu’nda sahneye kondu. Aynı yıl “Çatal Matal” oyunu da Ankara Sanat Tiyatrosu’nda sahnelendi.

1971 yılında Basın Şeref Kartı aldı. Aynı yıl Sınıf Yayınları’nı kurdu.

Rıfat Ilgaz romanlarının çoğunu 1970’li yıllarda yazdı. Modernist edebiyatın ortaya çıkmaya başlamasına rağmen, o Toplumcu Gerçekçi anlayışını devam ettirdi.

Yazarın öykücülüğü özellikle mizah alanında gelişti. İlk öykü kitapları olan “Radarın Anahtarı” ve “Don Kişot İstanbul’da” 1957 yılında yayınlanmışlardır.

28 Mayıs 1981 gecesi Rıfat Ilgaz “Yıldız Karayel” romanını yazmaktayken gözaltına alındı. Gözleri bağlanarak ve zincirlenerek merkeze kadar yürütülen yazar, Kastamonu, Et Balık Kurumu mezbahasından bozma hapishaneye kondu. Doktor muayenesi isteyerek hastalığını kanıtlayınca jandarma tarafından Ballıdağ Sanatoryumuna yatırıldı. Gözaltına alınmasının belirli bir nedeni zaten bulunmamaktaydı ve genel sorgudan sonra serbest bırakıldı. Fikri Sağlar’ın Kültür Bakanlığı döneminde devlet tarafından bir çeşit itibar iadesi olacak şekilde Kültür Bakanlığı plaketi verildi.

2 Temmuz Sivas Madımak Olayı’nda başta yakın dostu Asım Bezirci olmak üzere birçok kişinin katledildiği haberine çok üzülen Ilgaz, bundan 5 gün sonra, 7 Temmuz 1993’te evinde öldü.